Lễ hội Đền Chín Gian: Linh thiêng nguồn cội - Báo Nghệ An điện tử

<strong style="background-color: white; font-family: arial; font-size: 12px; text-align: justify;"> Về Quế Phong trong những ngày này, du khách thập phương có thể cảm nhận không khí lễ hội đang tràn ngập khắp nơi. tham gia lễ hội Đền Chín Gian là một phần không thể thiếu trong tín ngưỡng linh thiêng... Đây là dịp để bà con dân tộc Thái hành hương về nguồn cội, cùng mở hội tế trời, lễ tổ và cầu phúc cho chín bản mười mường</strong><br /> <div style="background-color: white; font-family: arial; font-size: 12px;"> <div style="text-align: justify;"> Đền Chín Gian được xây dựng vào đầu thế kỷ XIV tại Pú Chũ Nhàng, gọi là Tến Pỏm (đền trên núi), thuộc bản Khoẳng, xã Châu Kim, huyện Quế Phong. Ngôi đền có chín gian nên đồng bào gọi là Tến Cau - hoong (tức đền Chín Gian), mỗi gian tượng trưng cho một mường:  mường Tôn, mường Pắn, mường Chừn, mường Hin, mường Puộc, mường Quáng, mường Ha Quèn, mường Miểng, mường Chón.</div> <div style="text-align: justify;">  </div> <div style="text-align: justify;"> Truyền thuyết kể lại rằng: Một năm, vào ngày mở hội tế trời, khi chuẩn bị hành lễ hiến trâu, bỗng có con rồng bay đến cuốn đi con trâu trắng của mường Tôn. Thấy điềm xấu, Tạo Mường liền cho giết trâu làm lễ, khấn xin trời phật, tổ tiên để chuyển dời đền đi nơi khác. Tương truyền, có con quạ cổ khoang trắng đến gắp miếng xương trâu nơi đền cũ bay đi và thả xuống một ngọn đồi nhỏ phía Nam mường Tôn, còn gọi là Pú Căm (núi vàng), tục gọi là Pú Quái (núi trâu). Vì thế, cuối thế kỷ XVIII, đền được chuyển đến Pú Căm hay còn gọi là đền Hiến Trâu, thuộc bản Piếng Chào, xã Châu Kim. Lúc này, đền có kiến trúc nhà sàn 9 gian lợp nứa; thờ Thẻn - phà (thờ trời), Náng Xỉ Đả (con gái trời) và Tạo Ló Ỳ (người có công xây bản lập mường). Năm 1927, đền được tôn tạo lại bằng nhà sàn kê, có 4 hàng cột, chín gian bằng gỗ lim, lợp tôn. Từ năm 1927 - 2003, trải qua thời gian dài với nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử, đền bị xuống cấp và mai một, chỉ còn là phế tích. Năm 2004, đền được tôn tạo lại nhằm bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa Thái vùng Tây Bắc xứ Nghệ.</div> <div style="text-align: justify;">  </div> <div style="text-align: justify;"> Thuở xưa, Lễ hội Đền Chín Gian được tổ chức ba năm một lần vào tháng 8 âm lịch hàng năm, là dịp để người dân chín bản mười mường vùng Phủ Quỳ cùng hành hương về nơi đất gốc mở hội tế trời, lễ tổ, cầu mưa thuận gió hoà, mùa màng tươi tốt. Từ năm 2006, Lễ hội Đền Chín Gian với quy mô hoành tráng được tổ chức trở lại vào trung tuần tháng 2 âm lịch hàng năm, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hoá tâm linh nhớ về tổ tiên, cội nguồn của đồng bào Thái. Năm 2008, đền được công nhận Di tích văn hoá cấp tỉnh.</div> <div style="text-align: justify;">  </div> <div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"> <img alt="Nghi lễ tại Lễ hội Đền Chín Gian (Quế Phong)." src="http://baonghean.vn/dataimages/201403/original/images944441_a5__Nghi_l__t_i_L__h_i___n_Ch_n_Gian__Qu__Phong_..jpg" style="border: 0px; height: 375px; max-width: 595px; width: 500px;" /></div> <div style="text-align: justify;"> <table class="image center" style="background-color: #e9e9e9; border-collapse: collapse; color: #135eb9; margin-bottom: 10px; text-align: justify; width: 500px;"><tbody> <tr></tr> <tr><td class="image_desc" style="padding: 5px; text-align: center;">Nghi lễ tại Lễ hội Đền Chín Gian (Quế Phong).</td></tr> </tbody></table> </div> <div style="text-align: justify;">  </div> <div style="text-align: justify;"> Điểm nhấn đặc sắc của Lễ hội Đền Chín Gian ở Quế Phong, đó là lễ "hắp quái" tức lễ hiến trâu. Theo phong tục truyền thống, hàng năm đến ngày mở hội, 9 mường rước lễ vật lên đền Chín Gian làm lễ tế trời, Tạo Ló Ỳ và tổ tiên các dòng họ của người Thái có công xây bản lập mường. Đã thành lệ, lễ vật đầu tiên và không thể thiếu mà dân mường Tôn dâng lên trong các dịp lễ tế trời và Tạo Ló Ỳ bao giờ cũng là một con trâu cái trắng - vật lễ trong các cuộc cúng tế linh thiêng nhất. Hai mường khác là mường Quáng và mường Puộc cũng hiến trâu trắng nhưng là trâu đực, những mường còn lại cúng trâu đen, nhưng phải là trâu khỏe mạnh. Sau khi trâu được đưa xuống tắm ở bến sông Tà Tạo (bến Quan), lễ chém trâu sẽ được tiến hành trong tiếng reo hò của bà con về dự lễ. Thịt trâu được đặt lên bậc sạp cao nhất của gian đền. Bà mo làm lễ nạp trâu suốt ba ngày đêm, rồi đem chia ra, nấu lên cho mọi người cùng ăn.</div> <div style="text-align: justify;">  </div> <div style="text-align: justify;"> Nét tín ngưỡng rất riêng của đồng bào Thái còn thể hiện rất rõ trong các hình thức thi hát xuổi nhuôn đối đáp. Nét mới năm nay là cuộc thi viết chữ Thái cũng đã được đưa vào nội dung của lễ hội. Đây là một phần trong công cuộc bảo tồn và phát huy bản sắc dân tộc Thái khỏi bị mai một, động viên đồng bào đi học để biết cái chữ.</div> <div style="text-align: justify;">  </div> <div style="text-align: justify;"> Tại Lễ hội Đền Chín Gian, bên cạnh phần nghi lễ được diễn ra trang nghiêm và mang tính truyền thống, không khí tươi vui của lễ hội còn tưng bừng hơn với phần hội với các trò chơi dân gian hấp dẫn như:  kéo co, ném còn, nhảy sạp, đánh cồng chiêng, khắc luống, uống rượu cần, múa lăm vông, thi bắn nỏ, đẩy gậy, giao lưu bóng chuyền, diễn xướng dân gian, gói bánh chưng, thổi cơm lam, hội trại và thi người đẹp chín mường đến từ 14 xã, thị trấn trong huyện. Lễ hội cũng là dịp 9 mường trưng bày và giới thiệu các sản phẩm thủ công truyền thống, hàng mỹ nghệ của địa phương như thổ cẩm, mây tre đan, trưng bày giới thiệu văn hoá ẩm thực với các món ăn truyền thống của các xã trong huyện.</div> <div style="text-align: justify;">  </div> <div style="text-align: justify;"> Đồng chí Lữ Đình Thi - Chủ tịch UBND huyện Quế Phong cho biết: “Đây là  một sự kiện quan trọng của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân huyện nhà, thể hiện trách nhiệm và lòng thành kính của các thế hệ con cháu hôm nay, góp phần tôn vinh công đức của cha ông khai bản, lập mường, đồng thời bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc Thái Tây Bắc Nghệ An. Lễ hội là dịp để giới thiệu, quảng bá tiềm năng văn hoá du lịch, nhằm góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội huyện Quế Phong và vùng Tây Bắc Nghệ An. Từ hơn một tháng trước Tết, ban tổ chức lễ hội đã xây dựng các phương án tổ chức, quản lý như giữ gìn an ninh trật tự, chống các hoạt động mê tín, dị đoan,… để lễ hội diễn ra an toàn, tiết kiệm, lành mạnh và văn minh”. </div> <div style="text-align: justify;">  </div> <div style="text-align: justify;"> Lễ hội Đền Chín Gian là nơi quy tụ tâm thức cộng đồng với vẻ đẹp của văn hoá tâm linh, văn hoá nghệ thuật và những phong tục, tập quán cổ truyền rất đặc biệt. Đến với lễ hội  là trở về với cội nguồn của dân tộc Thái ở miền Tây Nghệ An. Việc tổ chức thành công Lễ hội Đền Chín Gian không chỉ đáp ứng niềm mong mỏi của nhân dân địa phương, mà qua đó còn góp phần ôn lại truyền thống, giáo dục con cháu lòng yêu nước, đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, tự hào dân tộc và trách nhiệm của mỗi người dân đối với quê hương, dân tộc. Đồng thời đáp ứng nhu cầu tâm linh của đông đảo du khách thập phương. </div> </div> <div style="background-color: white; font-family: arial; font-size: 12px; text-align: justify;"> <strong>Thanh Lê</strong></div> <div style="background-color: white; font-family: arial; font-size: 12px; text-align: justify;"> Link  <a href="http://baonghean.vn/xa-hoi/van-hoa/201403/le-hoi-den-chin-gian-linh-thieng-nguon-coi-461925/" style="background-color: transparent;">http://baonghean.vn/xa-hoi/van-hoa/201403/le-hoi-den-chin-gian-linh-thieng-nguon-coi-461925/</a></div> <div style="background-color: white; font-family: arial; font-size: 12px; text-align: justify;">  </div> <div style="background-color: white; font-family: arial; font-size: 12px; text-align: justify;"> <br /></div>

Lễ hội Đền Chín Gian: Linh thiêng nguồn cội - Báo Nghệ An điện tử

 Về Quế Phong trong những ngày này, du khách thập phương có thể cảm nhận không khí lễ hội đang tràn ngập khắp nơi. tham gia lễ hội Đền Chín ...

Read more »

Tục giữ lửa đêm 30 tết của Người Thái

<div style="text-align: justify;"> <span style="background-color: white; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 19px;"><b>       XUÂN về trên vùng cao  thường sớm hơn những nơi khác, trong cái tiết trời se lạnh, trong làn mưa phùn, người ta đã cảm nhận được Tết đang về trên cành hoa mai, hoa ban, len lỏi trong từng ngõ xóm của thôn, bản. Tết là dịp mà người Thái mong đợi nhiều nhất. Bên cạnh việc tổ chức các trò chơi dân gian, đây còn là dịp sum vầy, đoàn tụ, gặp gỡ người thân. Vì thế, từ ngày 25 tháng 12 âm lịch, người Thái đã náo nức chuẩn bị đón Tết.</b></span></div> <div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"> <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEimvAJLZUTcohKJjprb-JiVaKw_0CdxUiZA2EiqPfCGmp2S9AHKjDIWOFKpoCcXBJF2SxsSwvZiDph5Mf_BgiiSz13w9YFFdQxc1Bk_g0KlXFAh8b0Kx3XMVeM9kzZimvVNaLdqJq_lkr6F/s1600/1.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="237" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEimvAJLZUTcohKJjprb-JiVaKw_0CdxUiZA2EiqPfCGmp2S9AHKjDIWOFKpoCcXBJF2SxsSwvZiDph5Mf_BgiiSz13w9YFFdQxc1Bk_g0KlXFAh8b0Kx3XMVeM9kzZimvVNaLdqJq_lkr6F/s1600/1.JPG" width="320" /></a></div> <div style="text-align: justify;"> <span style="background-color: white; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 19px;"><b><br /></b></span></div> <div style="background-color: white; border: 0px; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 19px; margin: 2.85pt 0in 0pt; outline: 0px; padding: 0px; text-align: justify; vertical-align: baseline;"> <span style="background-color: transparent; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; font-size: 10pt; margin: 0px; outline: 0px; padding: 0px; vertical-align: baseline;">Trong khi các mẹ, các chị lên rừng tìm hái lá dong, say sưa trong tiếng chày giã gạo, thì trai tráng thôn, bản hăng hái vào rừng tìm những khúc củi tốt chuẩn bị cho phong tục quan trọng nhất trong dịp Tết của người Thái: phong tục giữ lửa đêm 30 Tết.</span></div> <div style="background-color: white; border: 0px; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 19px; margin: 2.85pt 0in 0pt; outline: 0px; padding: 0px; text-align: justify; vertical-align: baseline;"> <span style="background-color: transparent; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; font-size: 10pt; margin: 0px; outline: 0px; padding: 0px; vertical-align: baseline;">Đây là phong tục được người Thái lưu truyền từ xa xưa, xuất phát từ mong muốn năm mới làm ăn phát đạt, thuận lợi, gặp nhiều may mắn; gia đình no đủ, đầm ấm, vui vẻ. Để chuẩn bị cho ngọn lửa được đỏ, than được hồng mãi trong đêm 30 Tết, củi được lựa chọn rất kỹ lưỡng, phải là củi to, chắc, thẳng, đượm lửa và than phải hồng được lâu. Người Thái cũng quan niệm củi có bền chặt, than có đỏ hồng mãi thì tình cảm gia đình mới vững chắc, bền lâu. Mỗi người chọn cho mình 2 khúc củi to, đem về phơi khô. Việc phơi cũng phải tính toán sao cho vừa nắng để lửa cháy to nhưng than không bị tàn sớm.</span></div> <div style="background-color: white; border: 0px; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 19px; margin: 2.85pt 0in 0pt; outline: 0px; padding: 0px; text-align: justify; vertical-align: baseline;"> <span style="background-color: transparent; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; font-size: 10pt; margin: 0px; outline: 0px; padding: 0px; vertical-align: baseline;">Đêm 30 Tết, sau khi cúng cuối năm, cả nhà quây quần bên bếp lửa vui vẻ trò chuyện, cùng mong cho những điều xấu, đen đủi năm cũ qua mau, may mắn, hạnh phúc đến trong năm mới. Trong ánh lửa bập bùng, trong tiếng lửa tí tách những bài nhuôn, bài suối được cất lên với những nhắn nhủ của bố mẹ đến con cái, mong con cái sống vui vẻ, làm ăn phát đạt, con trẻ chóng lớn; con cái thì hát mong bố mẹ năm mới mạnh khỏe, sống lâu... Trâu đầy sàn nhà, gà đầy chuồng to. Thời điểm giao thừa qua, trước khi chuẩn bị đi ngủ, để ngọn lửa được giữ mãi trong đêm, người phụ nữ trong gia đình có nhiệm vụ vùi tro làm sao cho sáng hôm sau bếp vẫn đượm lửa. Quan niệm của người Thái cho rằng nếu bếp tàn thì mang lại điều đen đủi, gia đình năm mới không được yên ấm, no đủ. Là người phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong việc bếp núc nên việc giữ lửa được giao cho họ. Vì thế, vùi tro như thế nào để lửa cháy, than hồng mãi qua đêm 30 Tết là cả một nghệ thuật của người phụ nữ Thái.</span></div> <div style="background-color: white; border: 0px; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 19px; margin: 2.85pt 0in 0pt; outline: 0px; padding: 0px; text-align: justify; vertical-align: baseline;"> <span style="background-color: transparent; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; font-size: 10pt; margin: 0px; outline: 0px; padding: 0px; vertical-align: baseline;">Sáng mùng một Tết, mọi thành viên trong gia đình cùng dậy sớm để chuẩn bị mâm cúng đầu năm. Người phụ nữ lớn tuổi trong gia đình có trách nhiệm khơi tro để ngọn lửa tiếp tục bùng cháy, sửa soạn mâm cúng đầu năm mới.</span></div> <div style="background-color: white; border: 0px; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 19px; margin: 2.85pt 0in 0pt; outline: 0px; padding: 0px; text-align: justify; vertical-align: baseline;"> <span style="background-color: transparent; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; font-size: 10pt; margin: 0px; outline: 0px; padding: 0px; vertical-align: baseline;">Với người Thái, tục giữ lửa đêm 30 tết có ý nghĩa rất quan trọng trong đời sống tâm linh, nó mở đầu cho những điều tốt đẹp cho năm mới, tạo niềm tin để họ lạc quan sang năm mới hăng hái làm ăn, xây dựng gia đình ấm no, hạnh phúc./.</span></div> <div style="background-color: white; border: 0px; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 19px; margin: 2.85pt 0in 0pt; outline: 0px; padding: 0px; text-align: right; vertical-align: baseline;"> <span style="background-color: transparent; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; border: 0px; font-size: 10pt; margin: 0px; outline: 0px; padding: 0px; vertical-align: baseline;"><b>Tác giả: Võ Anh Tuấn</b></span></div>

Tục giữ lửa đêm 30 tết của Người Thái

       XUÂN về trên vùng cao  thường sớm hơn những nơi khác, trong cái tiết trời se lạnh, trong làn mưa phùn, người ta đã cảm nhận được Tết...

Read more »

Câu chuyện về món canh môn

<br /> <div style="text-align: justify;"> <b style="color: #37404e; font-family: 'lucida grande', tahoma, verdana, arial, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 18px;">           Có lẽ mỗi người con của bản mường Nghệ An đều không thể không biết đến món canh môn. Bởi nó dân dã, chất phác nhưng theo nó nhiều đời nay là cả những câu chuyện cổ tích về tình người, nhân cách sống, về ước mong thoát khỏi nghèo đói vươn tới một cuộc sống tốt đẹp. Nó đích thực là món ăn dân dã, dân dã và dân dã không thể dân dã hơn của những người làm ruộng.</b></div> <div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"> <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiAPu7E6pd5t9W9kOFXP7FHPBvHEmFMwPe0KwshaN817Rtj4RHbo8ju0j4LeT8nB8pC2t2pvTf-gpFFWq9K-Bi5CgD_t2RV8WNevWnNm9Zg4TGLgfv2vFIoCqqJJrGpEvgnwN92hlZisQFc/s1600/Cau+chuyen+canh+mon.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiAPu7E6pd5t9W9kOFXP7FHPBvHEmFMwPe0KwshaN817Rtj4RHbo8ju0j4LeT8nB8pC2t2pvTf-gpFFWq9K-Bi5CgD_t2RV8WNevWnNm9Zg4TGLgfv2vFIoCqqJJrGpEvgnwN92hlZisQFc/s1600/Cau+chuyen+canh+mon.jpg" width="240" /></a></div> <div style="text-align: center;"> <b><i><span style="font-size: x-small;">Anh Lô Minh Điệp - Một người con ưu tú của đồng bào Thái Quế Phong - Rất thích món canh môn</span></i></b></div> <div style="text-align: justify;"> <b style="color: #37404e; font-family: 'lucida grande', tahoma, verdana, arial, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 18px;"><br /></b></div> <div style="text-align: justify;"> <b style="color: #37404e; font-family: 'lucida grande', tahoma, verdana, arial, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 18px;"><br /></b></div> <span style="background-color: white; color: #37404e; font-family: 'lucida grande', tahoma, verdana, arial, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 18px;"><div style="text-align: justify;"> Món ăn <span class="text_exposed_show" style="display: inline;">được làm từ thứ nguyên liệu chính là cây môn. Loại nguyên liệu mà người thái tay mương cũng thường để dành cho con sâu cám ăn (lợn). Tự nhiên, môn cũng có hai loại được gọi là môn ngứa và môn ngọt. Mà môn ngứa mấy nó cũng có vị ngọt, môn ngọt mấy nghĩ lại nó cũng có vị ngứa, nó được hầm cùng da trâu hoặc bò, và vèo (lòng non của trâu bò để khô có vị đắng), khi bắc xuống có trộn thêm một vài loại rau thơm. Nấu đơn giản chỉ là vậy, nhưng tại sao nó lại lắm chuyện thế ? nó đi vào cổ tích, tục ngữ, đời thường của người thái.</span></div> <div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"> <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhksDJSI0IH998ZsLcSXqx_qdc5jLvaxfYuzh4oH7FO0EMAGClWmhKtSOojUd0tG1RbwU2LaN68Foe4eKwC1XDv2SKNifB6F2WA96Bohi-LBjcGBKpp5AXtQNWj_JyqzkaoX_S0zMfFnrfb/s1600/1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhksDJSI0IH998ZsLcSXqx_qdc5jLvaxfYuzh4oH7FO0EMAGClWmhKtSOojUd0tG1RbwU2LaN68Foe4eKwC1XDv2SKNifB6F2WA96Bohi-LBjcGBKpp5AXtQNWj_JyqzkaoX_S0zMfFnrfb/s1600/1.jpg" width="320" /></a></div> <div style="text-align: justify;"> <span class="text_exposed_show" style="display: inline;"><br /></span></div> </span><span class="text_exposed_show" style="background-color: white; color: #37404e; display: inline; font-family: 'lucida grande', tahoma, verdana, arial, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 18px;"><div style="text-align: justify;"> Câu chuyện về bảy anh em trai có một con trâu không ai chịu dắt ra đồng (ai nọong chết chái mờ quái đẻo bo mi pớ ke)</div> <div style="text-align: justify;"> Ngày xửa, ngảy xưa có bảy anh em trai bố mẹ mất sớm chỉ để lại cho một con trâu. Nhưng bảy anh em lúc nào cũng tì nành nhau không ai chịu dắt trâu ra đồng nên năm nào ruộng đồng thóc lúa thu về không đủ ăn, đói kém triền miên. Mà dân bản ai cũng bảo rằng bảy anh em trai sức khoẻ cường tráng thì chắc chắn sẽ làm ăn no đủ có nhiều của cải, sung túc. Nào ngờ !. </div> <div style="text-align: justify;"> Một buổi sáng sớm như mọi ngày, bảy anh em cũng chẳng ai chịu dậy sớm để dắt trâu ra đồng. Đến khi thức dậy ai cũng bụng đói meo, người anh cả chợt nảy ra một ý nghĩ nói với các em: Bây giờ chúng ta cùng thi nhau mơ ước ăn cái gì cho thoại mái đi. Anh ước đi ruộng về có bốn mâm xôi nướng đày ắp (Khau chì tỉm xì na pá tóng). Ngay lập tức những người em tranh nhau nói về mong muốn được ăn uống của mình, người thí nói muốn được ăn thịt gà, người nói muốn được ăn cá nướng, người thì muốn được ăn thịt thú rừng, duy chi có người anh thứ hai và người em út không nói gì. Người anh cả liền quay lại hỏi thế hai thằng mày không muốn ước được ăn cái gì à ? Người anh thứ hai chần chừ một lúc rồi mới trả lời: Ừ ừ thì em ước đi ruộng về có một nồi canh môn nấu với da trâu ăn thật ngon. Người anh cả lại chợt nảy ra ý nghĩ và nói: ah mày nói hay lắm, ta còn một con trâu, đằng nào cũng đói, giết thịt ăn ai thích nướng thị nướng, ai thích luộc thì cứ luộc, mày thích nấu với canh môn thi cho mày da để để gác bếp cho khô để nấu canh môn. Nghe anh cả nói vậy, mấy anh em đều tán đồng hô hào nhau nhảy xuống sàn nhà giết chết con trâu để thịt ăn, mà quên mất chưa hỏi người em trai về mong muốn được ăn gì. Người anh thứ hai cũng ngồi thẫn thờ về câu nói của mình. </div> <div style="text-align: justify;"> Sau khi chén bữa no nê người anh cả mới nhớ ra là chưa hỏi người em út có mơ ước gì. Quay sang hỏi người em: Lúc này tao quên mất hỏi chú có ước mơ ăn gì ? Người em út trả lời: Em ước lấy được vợ nàng cưới được ngà voi (Nàng là con gái quý tộc hay là con gái của tạo mường nguyên văn tiếng thái câu này là : “á mứa Nang nặng ngá chạng”). Người anh trong lòng tức giận, nổi nóng nói: ah mày là em út mà cũng giám nói láo như vậy ah, bọn tao chi ước được ăn thôi mày giám ước như vậy tạo mường nghe thấy sẽ chém chết mày đấy. Thôi để mấy anh em giết mày còn hơn để cho người khác giết mày. Nghe anh cả nói vậy cả mấy anh em đều đồng tình, duy chỉ có người anh thứ hai thẩn người đi sợ người anh cả sẽ giết chết người em út. Sũy nghĩ một lúc người anh thứ hai mới nói: để em giết nó cho, em sẽ mang nó vào rừng chỗ đầu nguồn con suối để chém chết nó, khi nào các anh em ở nhà thấy máu nó chảy xuống là nó đã chết. Ngay sau đó cả mấy anh em xông vào trói người em út lại và giao cho người anh thứ hai bắt đi giết. </div> <div style="text-align: justify;"> Người anh thứ hai đưa em đi vào rừng khi đi người anh mang theo một thanh gươm và bí mật mang theo một con chó. Đến đầu nguồn con suối người anh mang con chó ra chém để máu chảy xuống và thả cho người em trai đi. Dặn dò người em trai: em hãy chạy thật xa đừng để anh cả biết.</div> <div style="text-align: justify;"> Người em út chạy không ngừng nghỉ, người em cứ chạy mãi cuối cùng đến một bản người em xin ăn cơm nhưng đang mùa đói kém cũng không ai có cơm để cho cậu ăn cả. Người em đi đến một gốc cây khế chua thấy một quả khế rơi xuống liền cầm theo mang đi. Người em út đi đến các nhà trong bản và xin một ít muối để chấm với quả khế chua, nhà nào cũng cho cậu một ít muối. Không bao lâu sau ngươi em út đi khắp các bản mường và cùng quả khế đó người em út đã xin được rất nhiều muối. Đến một bản nhà nào cũng giàu sang, nhiều lúa gạo, gà vịt, người em út dùng muối đổi lấy gạo ăn và còn đổi được một con gà mang đi. </div> <div style="text-align: justify;"> Đến một bản nhà nào cũng giàu sang phú quý nhiều lúa gạo và lợn nhưng không nhà nào có gà. Một gia đình tham lam thấy người em út mang theo một con gà liền nảy ý định muốn chiếm đoạt để làm giống ra gọi người em út vào ngủ qua đêm để tìm cách chiếm đoạt con gà. Người em út xin được ngủ dưới sàn nhà cùng con gà của mình. Gia chủ liền bảo: chú cứ yên tâm đi cứ để nó dưới sàn nhà đi, nhà tôi có nhiều của cải mất tôi sẽ đền cho chú con gà khác. Đến khuya, nhà đó liên xuống bắt con gà dấu đi. Sáng mai gia chủ bảo con gà đã xổng chuồng chạy mất đòi trả bạc nén thay cho con gà, người em út không đồng ý và đòi gia chủ phải trả lại con gà cho mình. Người em nói: “Ông đã hứa nếu mất sẽ trả lại gà cho tôi, tôi chỉ lấy gà thôi sau này nó còn đẻ trứng nở con”. Gia chủ định lấy con gà ra trả nhưng dân bản kéo đến xem đông sợ mang tiếng là ăn trộm nên không giám mang ra liền bảo: hay tôi đền cho chú một con lợn cái. Người em út đồng ý và dắt con lợn cái cùng quả khế chua tiếp tục lên đường. </div> <div style="text-align: justify;"> Người em út đi đến một bản nhà nào cũng giàu sang có nhiều trâu bò nhưng không có lợn. Một gia đình tham lam thấy người em út mang theo con lợn liền nảy ý định muốn chiếm đoạt để làm giống ra gọi người em út vào ngủ qua đêm để tìm cách chiếm đoạt con lợn. Cũng tương tự như vụ con gà cuối cùng gia chủ phải đồng ý trả cho người em một con trâu cái.</div> <div style="text-align: justify;"> Người em tiếp tục đi đến bản nhà nào cũng giàu sang có nhiều voi nhưng không có trâu bò. Nhà ông tạo mường có cả đàn voi và nàng con gái xinh đẹp thấy người em út mang theo một con trâu liền nảy ý định chiếm đoạt trâu để làm giống.</div> <div style="text-align: justify;"> Đêm đến tạo mường cho người nhà dắt trâu vào rừng dấu đi. Đến sáng mai tạo mường nói: trâu của anh xổng chuồng chạy đi rôi, để tôi trả vàng nén cho anh nhé. Người em út không đồng ý và chỉ muốn nhận lại trâu mình. Tạo mường định sai người vào rừng lấy trâu về trả cho anh nhưng dân nhiều bản kéo đến xem đông đúc sợ mang tiếng là ăn trộm trâu của người khác bèn ngỏ ý trả cho người em út một con voi. Người em út dắt voi vào rừng và huấn luyện nó kéo gỗ, làm việc không bao lâu sau con voi trở nên khỏe mạnh và làm việc thành thạo tinh khôn nhất trong vùng. Cùng lúc đó có đàn voi rừng thường xuyên vào bản phá phách đồng ruộng, nương rẫy của bản mường. Tạo mường mất nhiều lúa gạo, hoa màu mà không có cách nào dẹp đàn voi rừng liền cho người đi thông báo nếu ai dẹp được đàn voi rừng sẽ gà nàng con gái và chia ruộng đất cho. Nhiều quản tượng giỏi trong vùng tìm cách xua đuổi đàn voi nhưng không được. Người em út liền sai con voi của mình đi bảo đàn voi rừng đừng phá phách lúa, hoa màu của bản làng. Đàn voi cùng con voi của người em út kéo nhà vào rừng. Dân bản ai cũng vui mừng và cảm ơn người em út. Nhưng tạo mường không đồng ý gả con gái cho người em út, lần này người em út gọi con voi của minh vào rừng gọi đàn voi về phá ruộng của tạo mường cuối cùng tạo mường đồng ý gả con gái và chia ruộng đất cho người em út. Từ đó người em út đã giúp cho tạo mường huấn luyện được rất nhiều voi, làm việc khai phá được nhiều ruộng lúa.</div> <div style="text-align: justify;"> Đến một ngày nọ người em út nhớ bản làng xưa liền xin phép bố vợ được đưa vợ về quê, tạo mường đồng ý. Người em út cùng nàng vợ cưới trên ngà voi về bản. Khi đi qua các bản làng trước đây, bản nơi đã cho anh con trâu bây giờ nhà nào cũng đã nuôi được nhiều lợn, bản đã cho anh con lợn bây giờ nhà nào cũng nuôi được nhiều gà và bản đã cho anh con gà cũng trở nên giàu sang nhiều lúa gạo. Dân bản thấy anh đi qua đều vui mừng và cảm ơn anh.</div> <div style="text-align: justify;"> Người em trở về nhà trong sự ngỡ ngàng của những người anh. Từ đó bảy anh em trai chịu khó bảo ban nhau làm ăn và trở nên giàu có nhất trong vùng không ai sánh bằng. </div> <div style="text-align: justify;"> Đó là câu chuyện cổ tích có nhắc đến món canh môn. Người thái hay dùng vị của các loại gia vị, hay món ăn để nói về tình cảm con người, cũng như tính cách của con người. Ăn canh môn không thể thiếu nờ khèn (mắc khén) và ớt bột. Mắc khèn có vị rất đặc biệt, nếu bỏ nhiều một tí là món ăn không thể ăn được nữa. Mùi vị của nó được người thái dùng để tả về người con gái xinh đẹp đanh đá : “Xáo la nờ khen”. Nó có mùi thơm cuốn hút của người con gái đẹp, có vị được tả là đanh đá mà bỏ vào nhiều thì món ăn không thể ăn được nữa, cuối cùng khi ăn nếu để ý nó cũng có pha cả một chút vị ngọt. Món canh môn cũng không thể thiếu một loại rau thơm của người thái bỏ vào khi bắc xuống đó là : “pớ lé lặc” tên nó có nghĩa là “liếc trộm” rau này cũng vậy không thể bỏ nhiều, bỏ vào nhiều thì cũng không thể ăn được nữa. Bỏ ít thấy thơm, bỏ nhiều không ăn được giống như cái tên của nó liếc trộm chứ không phải nhìn chằm chằm. Còn có một câu ca dao nữa nói về canh môn của người thái diễn tả tình cảm mẹ kế con chồng đó là: “Chẹp cờ cánh bón, ngón cờ mệ cụa” nghĩa là nấu ngon mấy cũng chỉ là canh môn, dịu dàng ân cần mấy cũng chỉ là mẹ kế”. Vị ngọt và cảm giác hơi ngứa của môn được dùng để tả dì ghẻ. Canh môn có ngon đi chăng nữa cũng không được coi là món ngon đãi khách mà chỉ được dùng để anh em thân thiết như tình ruột thị ăn cùng trong câu chuyện cổ tích về 7 anh em trai mồ côi. Vì nó có da trâu được coi là khi ăn da trâu sẽ không đến thăm được nhau nữa gọi là “nài xơ cớ”, nếu bất đắc dĩ phải đãi khách gia chủ phải bỏ vào tô canh vài hột cơm ý là quên cơm thì mới quên bạn. Trong cách chế biến và thường thức canh môn cũng truyền tụng nhiều câu chuyện đó là: người nóng tính đi hái môn sẽ không ngứa, chỉ một người được nấu và không được đảo đến khi bắc xuống thì dùng đũa thắt chéo bỏ rau thơm là ăn nếu không thì nó cũng sẽ ngứa không ăn được. Đồng tác dùng đũa thắt môn cũng xuất hiện trong câu thành ngữ để tả những người hay xay xỉn: “nhàng thắt cánh bón” nghĩa là xay rượu chân đi như đồng tác thắt canh môn. Để canh môn ngon cũng cần phải có vèo (lòng non của trâu bò để khô) có vị đắng xót lòng của tình anh em như trong câu chuyện. </div> <div style="text-align: justify;"> Ăn canh môn để cảm nhận vị đắng ngọt của vèo (lòng non), môn và tình cảm xót lòng, ước mơ bình dị của người thứ hai “đi cày về có canh môn ăn” và ước mơ thoát khỏi cảnh nghèo đói vươn tới cuộc sống tốt đẹp của người em út. Ăn canh môn để cảm nhận vị ngứa, nóng tính, độc ác gia trưởng của người anh cả và nham hiểm của dì ghẻ trong câu ca dao “chẹp cờ cánh bón, ngón cờ mệ cụa”. Ăn canh môn để thường thức hương vị tinh tế của mạc khèn và pớ lé lặc, ngọt ngào đanh đá của người con gái thái. Nhưng:</div> <div style="text-align: justify;"> CANH MÔN</div> <div style="text-align: justify;"> Dù gì cũng chỉ là môn.</div> <div style="text-align: justify;"> Khôn ngoan em út khốn cùng tích xưa.</div> <div style="text-align: justify;"> Giữa trưa nhặt khế chua lòng</div> <div style="text-align: justify;"> Long đong xin muối bản quê tình người.</div> <div style="text-align: justify;"> Lắng nghe môn kể đắng lòng.</div> <div style="text-align: justify;"> Vèo ngon có đắng, lắng lời thương nhau.</div> <div style="text-align: justify;"> Lại nghe môn kể ngứa họng</div> <div style="text-align: justify;"> Đứt lòng anh cả giết em ước nhiều.</div> <div style="text-align: justify;"> Lặng nghe lé lặc nờ khèn</div> <div style="text-align: justify;"> Đẹp xinh xin đừng cục cằn đá đanh.</div> <div style="text-align: justify;"> Canh môn cũng chỉ là môn</div> <div style="text-align: justify;"> Có ngon đừng có đãi bạn gần xa.</div> <div style="text-align: justify;"> Da trâu ăn phải cách lòng</div> <div style="text-align: justify;"> Muốn thăm nhau khó, bàn chân ngàn dằm.</div> <div style="text-align: justify;"> Thôi thì thêm vài hột cơm</div> <div style="text-align: justify;"> Quên cơm quên bạn ngàn năm đượm đà.</div> <div style="text-align: justify;"> Đừng thôi cổ tích môn kể.</div> <div style="text-align: justify;"> Con trâu cái cày có bảy anh em.</div> <div style="text-align: justify;"> Tì nành cái thói lười chây.</div> <div style="text-align: justify;"> Đói no chăm chỉ, thành nên ước nhiều</div> <div style="text-align: justify;"> Ngậm ngủi ước muốn anh hai</div> <div style="text-align: justify;"> Canh môn húp mãi mỗi khi cày về.</div> <div style="text-align: justify;"> Môn kể mơ ước bay xa</div> <div style="text-align: justify;"> Người em ước được vợ nàng cưỡi voi.</div> </span>

Câu chuyện về món canh môn

           Có lẽ mỗi người con của bản mường Nghệ An đều không thể không biết đến món canh môn. Bởi nó dân dã, chất phác nhưng theo nó nhi...

Read more »